ORIGINAL_ARTICLE
ضمان غاصب نسبت به منافع در فقه اسلامی و حقوق مدنی ایران
غصب یعنی استیلا بر حق دیگری به نحو عدوان (ماده 308 قانون مدنی). در این که غاصب مال، ضامن عین آن است و در صورت تلف یا نقص مال در برابر مالک، مسؤول است، در منابع فقهی و حقوق مدنی ایران، تردیدی وجود ندارد لیکن در مورد ضمان غاصب نسبت به منافع مال مغصوب، در منابع فقهی اختلاف نظر وجود دارد. برخی، غاصب را ضامن منافع مال مغصوب نمی دانند؛ اعم از اینکه این منافع، متصل یا منفصل باشد. برخی دیگر، غاصب را ضامن منافع منفصل می دانند؛ نه متصل. بعضی از فقها نیز غاصب را ضامن منافع منفصل یا متصل مال می دانند. در مورد مبنای ضمان غاصب نسبت به منافع نیز، بین فقهایی که غاصب را ضامن می دانند، اختلاف عقیده وجود دارد. در این تحقیق، ضمان غاصب نسبت به منافع مال مغصوب در فقه اسلامی (اهل سنت و فقه امامیه) و حقوق مدنی ایران و مبنای این ضمان، بررسی می شود. خواهیم دید که غاصب براساس قواعد ضمان ید و اتلاف، ضامن منافع متصل و منفصل مال می باشد.
https://jjfil.ut.ac.ir/article_28422_032cd4849ccb769726490c3f717941a3.pdf
2011-02-20
11
26
ضمان
غصب
مال
منفعت
حمید
ابهری
hamid.abhary@gmail.com
1
دانشیار دانشگاه مازندران
AUTHOR
علی اکبر
ایزدی فرد
ali85akbar@yahoo.com
2
استاد دانشگاه مازندران
AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE
امام محمد غزالی و نظریه ی تصویب در اجتهاد
در برابر جمهور اصولیان که در اختلافات اجتهادی قائل به وحدت حق و وجود حکم معین هستند و آرای مغایر با آن حکم معین را تخطئه میکنند، گروهی از اهل تحقیق، حق و حکم شرع را متکثّر میدانند و همه ی اهل اجتهاد را مصیب میشمارند. بعضی از این گروه معتقدند که در هر مسألهی مسکوتالحکم، مناسبتی هست که اگر شارع میخواست تعیین حکم کند بر مبنای آن مناسبت عمل میکرد. این قول را اصطلاحاًَ قول بالاشبه میگویند. امام محمد غزالی تخطئه و قول بالاشبه هر دو را نادرست و متناقض میداند. از نظر او در غیر مسائل مشمول ادله ی قطعی، هر آنچه بعد از اجتهاد بر ظن مجتهد غالب آید حکم الله در حق او همان است. هیچ حکم معین یا حقیقت محضی در این زمینه وجود ندارد. اقتضائات عقلی و شرعی، نسبیت امارات و ادلهی ظنی، مصلحت آحاد امت، سیره ی سلف، تناقضات نظریه ی تخطئه و ضعف اعتراضات طرفداران آن به تئوری تصویب، مبانی و مایههای استدلال غزالی در این مسأله است.
https://jjfil.ut.ac.ir/article_28423_be398a79b91d2b65a73a43216dd2b580.pdf
2011-02-20
27
47
اجتهاد
تخطئه
تصویب
خطا
صواب
غزالی
جلیل
امیدی
jalilomidi@yahoo.com
1
دانشیار دانشگاه تهران
AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE
تغلیظ دیه و مسئولیت بیتالمال
در مواردی که بیتالمال، مسئولیت پرداخت دیه را به عهده دارد، گاهی با عوامل تغلیظ دیه همراه است؛ در این موارد آیا بیتالمال باید دیه را مغلظه پرداخت کند؟ این پرسش در متون فقهی و قانونی بیپاسخ مانده است. همین امر، علاوه بر اینکه موجبات اختلاف آرا را فراهم آورده، سبب شده است که محاکم قضایی نیز در تعمیم حکم تغلیظ به بیتالمال، دچار تردید و احیاناً دو گانگی در صدور رأی شوند. در این نوشتار با واکاوی ادله ی تغلیظ دیه از یک سو، و دلایل مسئولیت بیتالمال از دیگر سو، نتیجه گرفته شده است که ادله ی یاد شده، عام و مطلق بوده و نصوص وارد شده در این باب، تخصیص نخورده است. دلیل دیگری که میتواند مبین مسئولیت بیتالمال در پرداخت دی? مغلظه باشد، قایل شدن به حقیقتی مستقل، برای دی? تغلیظ شده است. در این میان، اشکالاتی چون تعارض با اصل شخصی بودن مجازات، لزوم احتیاط در مصرف از بیتالمال که ممکن است به این استدلال وارد شود نیز طرح و پاسخ داده شدهاند.
https://jjfil.ut.ac.ir/article_28424_53cf107f8c36b4093ff4cde3a93b3d8d.pdf
2011-02-20
49
65
بیت المال
تغلیظ
حرم مکه
دیه
دیه ی مغلظه
ماه های حرام
احمد
باقری
a-bagheri413@yahoo.com
1
دانشیار دانشگاه تهران
AUTHOR
نوشین
چترچی
a-bagheri412@yahoo.com
2
هیأت علمی دانشگاه صنعتی شریف
AUTHOR
علی مظهر
قراملکی
ghasemihojjat2@yahoo.com
3
دانشیار دانشگاه تهران
AUTHOR
علیرضا
هدائی
a-bagheri41@yahoo.com
4
دانشیار دانشگاه تهران
AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE
نقد و بررسی ادله ی فقهی عدم جواز تسعیر
غریزه ی فزونطلبی و زیادهخواهی در نهاد بشر، در شاخه های مختلف قابل بررسی است؛ یکی از این موارد احتکار است. این مسأله از مسایلی است که جوامع امروزی نیز شدیداً به آن مبتلا و گرفتار پیامدهای آن شده است؛ فقها مکرر، در مورد احتکار و ناپسند بودن آن بحث کرده اند و غیر اخلاقی بودن آن را مسلم گرفته اند. چنین عمل حریصانه ای باید از سوی حکومت منع شود؛ البته در حدود اصول و قواعد مسلم؛ به گونه ای که با حق مالک و حق مردم و اجتماع همسو باشد. وظیفه ی حکومتی و اجتماعی حکومت می طلبد که محتکر را مجبور به عرضه ی کالا به مردم، به قیمت متعارف کند و اگر تذکر و تهدید و اجبار بر فروش، ثمربخش نبود و محتکر کماکان بر اجحاف و تعدی خود اصرار داشت، تسعیر و قیمت گذاری بر محتکر از وظایف حکومت خواهد بود. در جستار حاضر، به بررسی ابعاد فقهی تسعیر، با توجه به قواعد و اصول و نیز ارتکاز عرف و عقلا خواهیم پرداخت.
https://jjfil.ut.ac.ir/article_28425_0fd91de7be2ceb13ed15fff40276c71d.pdf
2011-02-20
67
79
اجحاف
احتکار
قاعده ی تسلیط
قاعده ی لاضرر
مصلحت عامه
عبداله
بهمن پوری
bahmanpouri10@gmail.com
1
دانشجوی دکترای دانشگاه فردوسی مشهد
AUTHOR
محمد حسن
حائری
bahmanpouri102@gmail.com
2
دانشیار دانشگاه فردوسی مشهد
AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE
خاستگاه و مصادر فقه اسلامی در نگاه خاورشناسان
فقه اسلامی، یکی از مهم ترین مباحثی است که خاورشناسان به آن پرداخته اند. نقطه ی عزیمت مطالعات آنها، این ایده بوده که نظام حقوق اسلامی، از نظام حقوقی یهودیت و رومی اقتباس شده است. در همین رابطه خاستگاه فقه اسلامی، مورد مناقشه قرار گرفته است. با اینکه بسیاری از آنها دیدگاه مسلمانان درباره ی ابتنای فقه بر قرآن و سنت را پذیرفتهاند، برخی از آنها معتقدند فقه اسلامی، در قرآن و سنت نبوی ریشه ندارد؛ بلکه آرای صحابه و تابعین و فقهای متأخر اسلامی در پیدایی نظام فقهی اسلام تأثیر داشته اند. دانشمندان غربی در پژوهش های فقهشناختی نمونههایی از موارد تشابه قوانین اسلامی با قوانین یهود و یا رومی را مطرح کردهاند. دانشمندان مسلمان از سویی اشاره داشته اند که همه ی ادیان الهی برای هدایت بشر آمده و ناگزیر احکام عبادی و مدنی مشابهی دارند. از سوی دیگر، نشان دادهاند که قوانین عبادی و نیز احکام حقوقی و جزایی فقه اسلامی، با قوانین یهود و نیز رومی تفاوت ماهوی دارند. همچنین در مواردی از قبیل قاعده ی فراش و نیز قاعده ی ثبوتیه نشان دادهاند که این دو در سنتهای عرب پیش از اسلام متداول بوده و به هیچ روی از قوانین رومی اقتباس نشده اند.
https://jjfil.ut.ac.ir/article_28426_4d84614dc5ebefab5e912013325b6a89.pdf
2011-02-20
81
102
تاریخ فقه
خاستگاه فقه
خاورشناسان
شریعت
فقه اسلامی
قوانین رومی
یهود
فروغ
پارسا
f.parsa@ihcs.ac.ir
1
استادیار پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE
بررسی قاعده ی مقابله با خسارت بر اساس فقه اسلامی و حقوق موضوعه ی ایران
قاعده ی مقابله با خسارات، عبارت از این است که متضرر از نقض قرارداد (متعهدله) وظیفه دارد اقدامات لازم را برای تقلیل یا جلوگیری از گسترش خساراتی که از نقض قرارداد یا فعل زیان بار دیگری برای وی حادث شده، انجام دهد. مناسبترین قاعده ای که می تواند قاعدهی مقابله را در فقه اسلامی و به تبع آن حقوق ایران توجیه کند، قاعده ی معروف فقهی «لاضرر و لاضرار فی الاسلام» است؛ با این توضیح که اگر وظیفه ی مقابله با خسارات را بر دوش خواهان یا شخصی که در معرض خسارت قرار دارد، بارنکنیم، عدم این حکم و تکلیف، موجب ضرر است و بنابراین، حکم به این تکلیف می دهیم. گرچه این قاعده، به صراحت در قوانین ایران پذیرفته نشده است؛ لیکن بر اساس اصل 167 قانون اساسی، با مراجعه به متون فقهی، قابل پذیرش میباشد. همچنین قانون گذار ایران، در مواردی، این قاعده را به صورت ضمنی در متون قانونی پذیرفته است.
https://jjfil.ut.ac.ir/article_28427_9c7e73a56a7365b769bdcee9a26644a9.pdf
2011-02-20
103
118
زیان دیده
قرارداد
مقابله با خسارت
نقض
سید مصطفی
محقق داماد
nasrjafari2@yahoo.com
1
استاد دانشگاه شهید بهشتی
AUTHOR
نصر الله
جعفری خسرو آبادی
nasrjafari@yahoo.com
2
دانشجوی دکتری دانشگاه قم
AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE
تحلیل فقهی احکام کنز
در نظام اقتصادی اسلام، به منظور اجرای عدالت و جلوگیری از پیدایش اختلاف شدید طبقاتی از گنجاندوزی و انباشت ثروت نهی شده و به موجب صریح قرآن کریم، مرتکب آن به عذابی سخت نوید داده شده است. از نگاه بسیاری از فقها و مفسران، اکتناز حرام تنها با انباشت ثروت و خودداری گردآورنده، از پرداخت زکات محقق می شود؛ ولی از منظر برخی دیگر، شمول نهی در آیه ی مزبور،از این فراتر است و شامل گنجاندوزی که زکات خود را ادا کرده و از دیگر وظایف مالی خود نسبت به جامعه خودداری نموده نیز می گردد. در این نوشتار، ضمن بررسی نظریه های مختلف، به تحقیق در این مسأله پرداخته شده که علیرغم دیدگاه اکثریت، اکتناز حرام، به موارد گردآوری ثروت با خودداری از پرداخت زکات منحصر نمی شود؛ بلکه این عنوان، شامل منع از اداء دیگر حقوق مالی و رفع خلأهای اقتصادی جامعه نیز می گردد. همچنین، حکم کنز از جهت شمول قانون زکات و خمس از نظر فقه امامیه و مذاهب اربعه به طور خلاصه مورد بررسی قرار گرفته است.
https://jjfil.ut.ac.ir/article_28428_3278cfed01a158e05640164ad02d823a.pdf
2011-02-20
119
143
ابوذر
انفاق
سبیلالله
کنز
مال الله
مفسران
سیدمحمد
محمودی گلپایگانی
shmahmoody@gmail.com
1
استادیار دانشگاه تهران
AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE
بررسی حکم اطلاعرسانی نسبت به فرصت های اقتصادی
در عرصه ی حیات اجتماعی،مهمترین رقابت ها،در حوزه ی فعالیت های اقتصادی، صورت می گیرد. جهت برقراری برابری در رقابتها و نیز داشتن توانمندی در آنها، وجود قدرت برابر، عامل بسیار مهمی است. در جهان امروز، برخورداری از این عنصر به اطلاعات، آگاهیهای برابر مربوط میشود؛ لذا با توجه به این امور و با در نظر داشتن وظیفه دولت اسلامی در برقراری عدالت اقتصادی، در این مقاله، پس از تعریف اطلاعرسانی، با بررسی حکم اطلاعرسانی نسبت به فرصتهای اقتصادی، مواردی از حرمت و وجوب، کراهت و استحباب اطلاعرسانی در این عرصه را ذکر کرده، سپس در راستای تبیین ادله ی حرمت تبعیض در اطلاعرسانی، ابتدا حکم رانت اطلاعات را تشریح و بعد با بیان روش مناسب برخورد با فرصت های اقتصادی، شرایط لازم در اطلاعرسانی نسبت به این فرصتها را تبیین کرده،به این نتیجه میرسیم:اولاً اطلاعرسانی نسبت به فرصتهای اقتصادی، فی حدَ نفسه نه تنها مباح است، بلکه با توجه به سنت شرعیه، از استحباب نیز برخوردار بوده و فقط مواردی که با ادله همراه باشند، از تحت عمومیت حکم استحباب اطلاعرسانی خارج میشوند. ثانیاً رانت-های اطلاعاتی نیز فی حدَ نفسه حرام نیستند بلکه با توجه به منبع اطلاعات، نحوه و طرق کسب آنها، مشمول احکام تکلیفلی مختلفی میگردند
https://jjfil.ut.ac.ir/article_28429_ea0cf8c349aae4014f68639815ea57e0.pdf
2011-02-20
145
164
اطلاعات
اطلاع رسانی
تبعیض
رانت اطلاعاتی
فرصت های اقتصادی
مهدی
نوریان
mahdinourian2@yahoo.com
1
دانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه تهران
AUTHOR
سید محمدرضا
امام
mahdinourian@yahoo.com
2
دانشیار دانشگاه تهران
AUTHOR
عابدین
مؤمنی
airana86@yahoo.com
3
دانشیار دانشگاه تهران
AUTHOR